Ο μηχανισμός ο οποίος ανασύρθηκε από βάθος 43m στην θάλασσα των Αντικυθήρων, εδώ και περισσότερα από εκατό χρόνια κέντρισε αμέσως το ενδιαφέρον κάθε ερευνητή της αρχαιότητας. Ο μηχανισμός των Αντικυθήρων, ο όπως αποκαλείται, πήρε αυτή την ονομασία επειδή κατασκευάστηκε εκεί. Δυστυχώς λόγω αδέξιων χειρισμών που έγιναν κατά την απόσυρση και μεταφορά του μηχανισμού αλλά και λόγω παράλειψης ενεργειών συντήρησης για αρκετές δεκαετίες προέκυψαν αλλοιώσεις στο μηχανισμό και στο ξύλινο περίβλημα του, μέσα στο οποίο λειτουργούσε. Οι επιστήμονες έχουν δώσει πολλές ονομασίες για τον συγκεκριμένο μηχανισμό όπως αστρολάβος, πλανητάριο και αστρονομικό ρολόι. Με άλλα λόγια υπονοείται ότι πρόκειται για έναν μηχανικό υπολογιστή ο οποίος βάσει των γεωμετρικών σχέσεων των γραναζιών που αναπαράγει διάφορα αστρονομικά φαινόμενα. Το εκπληκτικό και σίγουρο είναι ότι πρόκειται για τον πιο σύγχρονο μηχανισμό της αρχαιότητας και δεν κατασκευάστηκε κάτι παρόμοιο του στα επόμενα 1300 χρόνια που ακολούθησαν. Ο κύριος μηχανισμός περιλαμβάνει μπρούτζινα γρανάζια με δόντια καθώς επίσης ένα διαφορικό σύστημα για την εκτέλεση αφαιρέσεων. Η τεχνολογία του μηχανισμού αυτού φαίνεται να έμεινε στην οξύτητα και να χάθηκε στις πολιτικές και πολιτισμικές ανακατατάξεις του χώρου της Μεσογείου. Πάρα πολλοί επιστήμονες από τα πρώτα χρόνια της ανακάλυψης του μηχανισμού έκαναν συστηματική μελέτη και προσπάθησαν να τον ανακατασκευάσουν. Ταυτόχρονα βοήθησαν πάρα πολύ και ωρολογοποιοί οι οποίοι με την χρήση ακτίνων «X» και «γ» μπόρεσαν να διαχωρίσουν οπτικά διάφορα επίπεδα λειτουργίας των διάφορων γραναζιών του μηχανισμού. Έτσι εντοπίστηκαν τα διάφορα λειτουργικά εξαρτήματα έτσι ώστε να είναι τελικά δυνατή μια σύνθεση του μηχανισμού σύμφωνα με την ανακατασκευή γνωρίζουμε σήμερα ότι ο δίσκος ενδείξεων της πρόσοψης περιέχει δύο κυκλικές κλίμακες: η εξωτερική περιλαμβάνει τους μήνες του έτους και η εσωτερική τους ζωδιακούς αστερισμούς. Οι χαραγμένες ενδείξεις στην πίσω όψη του περιβλήματος είναι πιο σύνθετες αλλά και δυσανάγνωστες λόγω διάβρωσης.
Αξίζει εδώ να σημειώσουμε ότι το 1902 όταν ο αρχαιολόγος Σπυρίδων Στάης έκανε τις πρώτες εκτιμήσεις για την προέλευση και τη λειτουργία του μηχανισμού αμφισβητήθηκε έντονα από τη διεθνή επιστημονική κοινότητα της εποχής γιατί θεωρήθηκε αδύνατον να κατασκευαστεί τέτοιος λεπτομηχανικός μηχανισμός. Από τότε η μελέτη συνεχίζεται από Έλληνες και ξένους επιστήμονες οι οποίοι ανήκουν σε μια διαπανεπιστημιακή ομάδα των οποίων η έρευνα υποστηρίζεται με την τελευταία τεχνολογία, με τη βοήθεια μεγάλων εταιριών. Τελικά τα αποτελέσματα της έρευνας επιβεβαίωσαν ότι ο μηχανισμός αυτός με τη σύνθετη λειτουργία του (οδοντωτοί τροχοί, περιστρεφόμενοι άξονες, καντραν) έδινε κατά την επικρατέστερη σύγχρονη άποψη τη θέση του Ήλιου και της Σελήνης. Τα καντραν του απεικόνιζαν επίσης τουλάχιστον δύο ημερολόγια ένα ελληνικό και ένα αιγυπτιακό που ήταν οτο κοινό επιστημονικό ημερολόγιο της ελληνιστικής εποχής.
Εξέλιξη του μηχανισμού
Η εξέλιξη του μηχανισμού (οδοντωτών τροχών και γραναζιών) χάνεται με το πέρασμα των αιώνων. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι έχουμε πολύ λίγες πληροφορίες, γιατί ουσιαστικά σαφή αναφορά στους οδοντωτούς τροχούς έχουμε για τον Αλεξανρικό μηχανισμό Ήρωνα και για τις πολύπλοκες μηχανικές κατασκευές του που αναπαριστούσαν τις κινήσεις των άστρων και των πλανητών ξαναβρίσκουμε αναφορές για οδοντωτούς τροχούς του 5ο και τον 6ο αιώνα στο Βυζάντιο (σε απλούστερες μορφές) και τέλος η τρίτη φάση εμφανίζεται με την άνθιση της τεχνολογίας των οδοντωτών τροχών 13ο και 14ο που εξελίχθηκε μεταξύ άλλων στη ωρολογοποιία.
Η Ιστορία των μηχανών
Babbage
Ο Τσαρλς Μπάμπατζ (26 Δεκεμβρίου 1791-18 Οκτωβρίου1871) ήταν ένας Άγγλος μαθηματικός, φιλόσοφος, εφευρέτης και μηχανολόγος μηχανικός, γόνος πλούσιας οικογένειες. Τα χρήματα του πατέρα του επέτρεψαν στον Μπάμπατζ να δεχθεί καθοδήγηση από τους διασημότερους δασκάλους της εποχής του να φοιτήσει στα καλύτερα σχολεία. Από πολύ μικρή ηλικία είχε εκδηλώσει το ενδιαφέρον του για τα μαθηματικά και προς μεγάλη του απογοήτευση διαπίστωνε ότι γνώριζε περισσότερα πράγματα από τους καθηγητές του. Κατείχε έδρα των Μαθηματικών στο Πανεπιστήμιο Κέμπριτζ και υπήρξε ιδρυτικό μέλος της Βασιλικής Αστρονομικής Εταιρίας. Η ιδέα για την κατασκευή των μηχανών που προέκυψε από την ανάγκη για γρήγορους και αλάνθαστους υπολογισμούς, κάτι που θα γινόταν το κύριο ενδιαφέρον της ζωής του. Εκείνη την εποχή οι αριθμητικοί πίνακες υπολογίζονται από ανθρώπους που τους αποκαλούσαν υπολογιστές ( εννοώντας αυτός που υπολογίζει)
Κατάλαβε την ανάγκη αυτή παρατηρώντας ότι ήταν πάρα πολλά τα σφάλματα που προέκυπταν από τους ανθρώπους. Η ιδέα μιας υπολογιστικής μηχανής που θα μπορούσε να υπολογίζει μαθηματικούς πίνακες με μηχανικό τρόπο, με γρήγορους υπολογισμούς, χωρίς σφάλματα και να εκτυπώνει τα αποτελέσματα ξεκίνησε να υλοποιείται το 1822. Η μηχανή αυτή ονομάστηκε Διαφορική μηχανή No 1. Το όνομα της μηχανής προέκυψε από την μαθηματική θεωρία πάνω στην οποία βασιζόταν η λειτουργία της. Η Διαφορική Μηχανή No.1 θα αποτελούνταν από 25.000 μέρη, θα ζύγιζε περίπου 15 τόνους και θα είχε ύψος2,4 μέτρα. Η μηχανή αυτή ποτέ δεν ολοκληρώθηκε γιατί δεν υπήρχαν την εποχή εκείνη τα εργαλεία γα την κατασκευή της. Η αργοπορία για την κατασκευή των εργαλείων αυτών καθώς, για κάποιες διαφορές που πρόεκυψαν με τους μηχανισμούς ανάγκασαν την βρετανική κυβέρνηση να διακόψει την χορηγία για την κατασκευή της. Τμήματα των ανολοκλήρωτων μηχανισμών είναι σε έκθεση στο Μουσείο Επιστήμης του Λονδίνου. Παρ’ όλα αυτά ο Μπάμπατζ προχώρησε στην σύλληψη μιας ακόμα πιο φιλόδοξης μηχανής, την Αναλυτική. Η αναλυτική μηχανή απαιτούσε τρείς φορές λιγότερα εξαρτήματα από την διαφορική μηχανή ενώ είχε την ίδια υπολογιστική δύναμη. Η κύρια διαφορά με τις άλλες μηχανές ήταν ότι αυτή μπορούσε να προγραμματιστεί με την χρήση διάτρητων καρτών. Το αξιοπερίεργο είναι αυτή η μηχανή σχεδιάστηκε ώστε να υποστηρίζει λειτουργίες που εμφανίστηκαν αργότερα σε σύγχρονους υπολογιστές, όπως ο έλεγχος ροής εντολών, διακλάδωση, επανάληψη κλπ. Είναι λογικό να θεωρείται σήμερα ότι ιδέες του ήταν ένα γιγαντιαίο άλμα για την εποχή του. Αρκεί να σκεφτεί κανείς την πολυπλοκότητα των μηχανών, το μέγεθος και τον σχεδιασμό τους θα συμφωνήσει ότι δικαίως ο Μπάμπατζ θεωρείται ότι πέτυχε να συλλάβει ένα από τα μέγιστα πνευματικά επιτεύγματα του αιώνα. Για τα δεδομένα της εποχής του οι μηχανές αυτές ήταν μνημειακές στην σύλληψη της ιδέας και στην πολυπλοκότητα .
Η μεγάλη δόξα αλλά και απογοήτευση του ήταν ότι ανακάλυψε τις βασικές αρχές του σύγχρονου υπολογιστή ένα αιώνα πριν την ύπαρξη της τεχνολογίας που θα επέτρεπε την κατασκευή του. Δικαίως λοιπόν θεωρείται ο πατέρας των ηλεκτρονικών υπολογιστών. Σήμερα οι ερευνητές στη Βρετανία ετοιμάζονται να εγκαινιάσουν ένα δεκαετίες πρόγραμμα πολλών εκατομμυρίων δολαρίων για την κατασκευή των ανολοκλήρωτων μηχανών Μπάμπατζ. Η ιδέα πέρυσι από τον προγραμματίστηκε Τζον Γκράχαμ Κάμινγκ. Ευελπιστώ είπε ότι οι μελλοντικές γενιές επιστημόνων θα στέκονται μπροστά στην ολοκληρωμένη αναλυτική μηχανή θα σκέφτονται τον Μπάμπατζ και να αντλούν έμπνευση για να επεξεργαστούν τις δικές τους ιδέες που θα είναι 100 χρόνια μπροστά.
Αναστασία Παθιακάκη